Zwykle chwalę dwujęzyczność i uważam, że życie w jednym języku nie byłoby tym samym. Bo nie byłoby. Zresztą, to już chyba melodia przeszłości, kiedy większość ludzi na świecie jest przynajmniej dwujęzycznych, a i mieszkając całe życie w jednym kraju, mnóstwo osób z powodów zawodowych musi używać innych języków.
Lubię to, że w domu mówię po polsku, a potem w sklepie, kawiarni, na placu zabaw, z koleżankami, dawniej w pracy i z klientami, używam innego języka. Nie ukrywam, bardzo mnie to kręci. Ale to nie tylko brokat i sielanka. To również powód do irytacji, dylematów, wyborów, niezręczności.
Dzisiaj o tym, co nieco uprzykrza życie.
Jedno z często powracających pytań, które najpierw mnie zaskakiwało, potem przewracałam oczami, a w końcu wzruszam ramionami:
W jakim języku piszesz książkę? A czemu nie po angielsku? A czemu nie wydasz jej w Wielkiej Brytanii?
Cóż, nie jestem Josephem Conradem. Uważam, że moja książka jest fajna, ale nie jest to geniusz na miarę “Jądra Ciemności”. Chociaż bardzo bym chciała, muszę zachować jednak dużo pokory. Poza tym…Mimo, że po angielsku skończyłam studia, mimo, że pracowałam w zawodzie, który opierał się głównie na komunikacji, mimo, że bywam brana za Brytyjkę, to w środku, w Martusi, nie czuję się godna literackiego użycia angielskiego. Tak, mogę prowadzić rozmowę na każdy temat, żartować, być ironiczna i sarkastyczna, czytać głównie angielskie książki i zachwycać się poezją, ale uważam, że JA nie umiem być pisarką po angielsku. I to nie jest kwestia romantycznego patriotyzmu, jak u Andrzeja Wajdy, że “chcę powiedzieć co myślę, a myślę zawsze po polsku”. O nie. Często myślę po angielsku. Po prostu czuję się…niewystarczająco uzdolniona.
Być może to fałszywe przekonanie, kwestia moich kompleksów, lenistwa czy po prostu braku chęci. Nie będę się kłócić. Wiem, że sama myśl o pisaniu literatury po angielsku mnie przerasta. I tylko literatury. Napisałam na pęczki esejów na studiach, napisałam pracę licencjacką i magisterską, napisałam aplikację na doktorat i nawet zostałam przyjęta. Mogę pisać prezentacje sprzedażowe, mogę pisać maile, instrukcje, cokolwiek. Tylko nie literaturę.
Z drugiej strony…Nie wiem czy jestem wystarczająco uzdolniona, żeby pewne rzeczy robić po polsku. Na przykład uczyć polskiego własnego dziecka. Nie w mowie. Iona mówi płynnym i prawidłowym polskim. Ba, czasami używa słów całkiem wyrafinowanych. Nie wiem skąd je bierze, choć stawiam na książeczki i bajki, które ogląda. Chodzi o naukę w sensie szkolnym. Tak, żeby była płynna w polskim w piśmie na poziomie zbliżonym do rówieśników w Polsce.
Nie tak dawno moja znajoma opowiadała o planach wyprowadzki z Londynu, żeby wysłać dziecko do francuskiej szkoły w innej części kraju. Sama jest Francuzką, nie ma umiejętności ani zasobów, żeby uczyć dziecko języka na poziomie szkolnym i wyższym, a nie stać jej na szkołę prywatną. Uznała, że to na tyle duży problem, że jest gotowa zmienić dla niego zupełnie miejsce zamieszkania i styl życia. I powiem Wam, że nie jest to problem nad którym wcześniej w ogóle bym się zastanawiała. Ale teraz się zastanawiam.
Czy ja mam umiejętności i zasoby, żeby uczyć dziecka polskiego na poziomie szkolnym?
I co zrobić, jeśli nie mam?
Tak, wiem, istnieją weekendowe polskie szkoły. Bez obrazy dla nikogo, sama idea mnie odpycha i uważam, że nie jest to coś dla nas. Po pierwsze – weekendowe. Nie chcę takiego życia, w którym po tygodniu szkoły dziecko idzie do kolejnej szkoły. Po drugie – te, o których mi wiadomo, działają w środowiskach, które nie są mi bliskie. Na chwilę obecną nie wiem zatem jak zabrać się za temat.
To mój najpoważniejszy problem, życie w dwóch językach usłane jest jednak problemami pierwszego świata 😉
Dwujęzyczność a filmy z lektorem
Są niewyobrażalną torturą. Słyszeć na raz dwa języki, w których jest się biegłym, to jakby brać udział w spotkaniu dyplomatycznym z tłumaczem symultanicznym. Da się znieść chwilę, ale na pewno nie na długość filmu. Nie mam problemu z jakimikolwiek napisami, ale dźwięk polski nałożony na angielski to katorga.
Co sprawia, że oglądanie filmów w polskiej telewizji mija się z celem.
Dwujęzyczność a tłumaczone książki
Bardzo ciężko mi czytać książki, które napisano po angielsku, w polskim tłumaczeniu. Nie jest to zarzut do tłumaczy, ale bardzo często jestem w stanie wyobrazić sobie angielskie frazy i coś mi zazgrzyta, tekst przestaje mi wchodzić. Musi mi bardzo zależeć na tekście, żebym się przemogła.
Ale…są tłumaczenia z różnych języków, których nie lubię czytać po angielsku. Teksty francuskie i rosyjskie tracą po angielsku dużą część charakteru. Tołstoj po angielsku jest nie do zniesienia, Balzac mnie nie bawi.
Dwujęzyczność a oglądanie filmów w trzecim języku
Jest taki stereotyp, w dużym stopniu bazujący na prawdzie, że Anglosasi oglądają filmy tylko po angielsku i odrzucają ich inne języki.
Nie jestem z tego dumna, ale identyfikuję się obecnie z tym stereotypem.
Kiedyś oglądanie czegokolwiek w jakimkolwiek języku nie stanowiło dla mnie żadnego problemu. Ba, było ciekawym i przyjemnym doświadczeniem.
Obecnie sprawia trudność. Oczywiście jeśli zależy mi na jakimś filmie, to go obejrzę, a anime nie wyobrażam sobie oglądać inaczej niż po japońsku. Ale dla czystej rozrywki i przyjemności czy w ramach relaksu, oglądam tylko angielsko, ewentualnie polskojęzyczne produkcje. Bo kolejny język wymaga wysiłku i skupienia i czytania napisów, co już nie jest relaksem.
Don’t be a stranger
Mam momenty, kiedy ciężko mi rozpoznać własny język, kiedy mówią nim osoby w przestrzeni publicznej. Czasami nie jestem pewna czy słyszę czeski, słowacki, rosyjski czy jeszcze inny język słowiański. Czasami wydaje mi się, że słyszę polski, a to francuski. Innym razem słyszę rumuński i muszę chwilę pomyśleć czy to polski czy nie. Być może tak słyszą nas obcokrajowcy?
Dwujęzyczność a prowadzenie social mediów
W jakim języku? Polskim? Angielskim? Obu? Ale po angielsku interesują mnie inne rzeczy, niż po polsku…Bo po angielsku pracowałam w prasie, po angielsku myślę o brytyjskiej polityce, a po polsku o na przykład pisaniu, wydawaniu książki, rodzinie, zdrowiu psychicznym. Nie do końca mi się to składa. Niekoniecznie chcę, żeby polski odbiorca zasypywany był memami o brytyjskim parlamencie, a moje doświadczenia na polskim rynku wydawniczym będą zupełnie nieadekwatne po angielsku.
Można w sumie mieć po dwa profile na każdym medium, ale kto ma na to czas…I ochotę.
Dwujęzyczność a czytanie i śpiewanie dzieciom
Wychodzi na to, że śpiewam w obu językach, bo czemu nie. Z przedszkola i tak znają angielskie piosenki, a jeśli poznają polskie, to tylko więcej piosenek do śpiewania. Win. Chociaż czuję się winna, gdy zamiast jakiejś maluśkiej Dorotki śpiewam “row row row your boat”. Chociaż staram się i to, i to.
Ale już książki…Oficjalne źródła dla rodziców, z którymi miałam styczność, polecają pielęgnować język mniejszości, bo język większości sam o siebie zadba. To prawda, starsza córka mówi po angielsku chociaż jej nie uczyłam, a młodsza używa słów w obu językach. Bo przedszkole, bo żłobek, wiadomo. Nie martwi mnie to. Lecz oto przed nami angielskie książeczki. Otrzymane w prezencie, wypożyczone z biblioteki i tak dalej. I co robić?
Czytać je po angielsku? Ale wtedy nie pielęgnuję języka mniejszości. Czytać je po polsku, wymyślając tekst na poczekaniu? To robię, ale męczy mnie to i nie lubię tego.
Oczywiście, żaden z tych problemów nie jest cierpieniem nie do przeskoczenia. Niemniej, bycie osobą dwujęzyczną, jakkolwiek pozytywne, pełne jest małych irytacji. Takich malutkich, jak komary. A jednak bycie pokłutym przez komary psuje życie. Na szczęście w Wielkiej Brytanii komary nie są wielkim problemem. Ale za to meszki…
PS Jeśli podoba Ci się ten tekst, to polecam również moje „10 myśli o dwujęzyczności”, w którym moje przemyślenia konfrontowałam z doświadczeniem eksperckim Dr Joanny Kołak, zajmującej się tematem dwujęzyczności od ponad dziesięciu lat.
